Öfke; doyurulmamış isteklere, istenmeyen sonuçlara ve karşılanmayan beklentilere verilen, son derece doğal, evrensel ve insani bir duygusal tepkidir. Öte yandan, belki de en zarar verici olabilen duygusal yaşantı olarak da tanımlanabilir. Kontrolsüz öfkenin hem birey hem de toplum üzerinde büyük bir etkisi vardır. Günlük yaşamda sıklıkla yaşanan bu duygu, temelde en az iki kişinin mutsuzluğuna neden olmaktadır. Öfke, hem yöneldiği hedefi hem de kaynağını olumsuz bir yaşantı içine sokmaktadır. Burada öfkeyi yaşayan kişi için öfkenin kontrolü, öfkenin yöneldiği kişi içinse gelen bu öfkeyle nasıl baş edeceği önemli bir sorundur. Öfkenin sağlıklı olarak yaşanıp yönetilebilmesi için kabul edilmesi, nedenlerinin ve biçiminin anlaşılması ve kontrol edilmesi gereklidir. Yaşanan kayıp ve korkular, tehditler, engellenme ve reddedilme durumları, hata yapma korkusu, başarısızlıklar gibi birçok neden öfkeye yol açabilmektedir.
Öfkeyi Harekete Geçiren Nedenleri Tanımlama ve Bedensel Değişiklikleri Fark Edebilme
Çocukların öfke yaratan durumla karşı karşıya kaldıklarında, öfkeleneceklerine işaret eden içsel uyaranları fark etmeleri ve tanımaları, öfke denetiminde önemlidir. Çocuklara, öfkelenmeden hemen önce kendilerinde belirli bazı fizyolojik değişikliklerin ortaya çıktığı öğretilmelidir. Pek çok çocuk genellikle kendisinde öfke öncesi ortaya çıkan bu “bedensel değişikliklerin” farkında olmayabilir. Ancak bu “bedensel değişikliklerin” tanınması ve fark edilmesi öfke denetimi için çok önemlidir. Bu değişmeler çocukların öfkelenmeden hemen önce öfkeleneceklerini onlara bildiren bir “uyarıcı siren” özelliği gösterir. Öfkelenmeden hemen önce bedenlerinde ne olduğunu fark etmeleri ve tanımaları, çocukların ilgiyi kendilerine yönelterek davranışlarını kontrol etmelerine ya da ortamdan uzaklaşıp gitmelerine olanak sağlamaktadır. Çocukların içsel-bedensel uyarıcıları tanımalarına yardım etmenin en kolay yollarından biri, onlara “öfkelenmeden hemen önce bedeninde ne dikkatini çekti?” sorusunu sormak ve yanıtlamalarına yardımcı olmaktır.
İlginin Başka Yöne Kaydırılması
Öfkesini denetim altına alma sorunu yaşayan çocuklarla çalışırken çalışmanın amaçlardan biri, çocuklara olayların kendi istedikleri yönde gelişmediği durumlarda öfkelenmemeyi nasıl başaracaklarını öğretmektir. İlginin başka yöne kaydırılması, “kendi öfkelerini ve onları öfkelendiren durumu düşünmek yerine, daha farklı şeyleri düşünebilme becerisini kazandırmak” biçiminde tanımlanır. Çocuklarda ilginin başka yöne kaydırılması oldukça zordur. Çünkü çocuklar öfkeli oldukları zaman başka bir şey düşünmek yerine, sadece onları öfkelendiren kişi ya da durumu yoğun bir biçimde düşünme eğilimindedirler. Bu nedenle çocukların öfkelenmeye başlamadan önce ne düşündüklerini fark etmeleri ve bilmeleri önem taşımaktadır. Çocukların, ilgilerini başka yöne kaydırabilmeyi öğrenebilmeleri için öfkeleri yoğunlaşıp patlamadan önce, diğer bir ifadeyle, öfkeleneceklerine ilişkin ipuçlarını fark ettikleri anda öfkelerini ya da öfke yaratan durumu düşünmek yerine önceden belirlemiş oldukları “hoş bir sahneyi” düşünme yönünde cesaretlendirilmeleri gerekir.
Çocuklarda Öfke Kontrolü Nasıl Sağlanır?
Öfke kontrolü konusunda problem yaşayan ve saldırgan davranışlar sergileyen çocuklara yardım için ilk yapmanız gereken, davranışın nedenini tespit etmeye çalışmaktır. Çünkü nedene bağlı olarak çizeceğiniz yol, problemin çözümünde çok daha etkili olacaktır.
Problemlerle baş ederken saldırgan davranışlar sergilemenin doğru ve etkili bir yöntem olmadığı çocuğa anlatılmalıdır. Yanı sıra öfkesini kontrol edemediğinde ne gibi sonuçlarla karşılaşabileceği, bu durumun onu ve başkalarını nasıl etkileyeceği çocuğa anlatılmalıdır.